Os muíños de marea da Barcala

Xusto na desembocadura do río Mero asentábase este espectacular muíño hoxe en día lamentablemente destruido. Os diversos arranxos ao longo da segunda metade do século XX e a canalización do río Mero nesta zona acabaron cos senlleira imaxe deste poderoso muíño. O último foi a destrución da presa que almacenaba a auga encargada de mover as rodas do muíño.

As aceas da Barcala pódense datar con seguridade na segunda metade do século XVI, segundo noticias indirectas. O certo é que a primeira documentación fidedigna procede do Catastro do Marqués da Ensenada (1752) onde se describe a "Casa llamada de las Azeñas", que contaba con doce rodas de muíño e cuia propiedade ostentaba o Marqués de Cañizares, residente na cidade de Zaragoza. Ao mesmo tempo tamén se especifica que o muíño "muele con las mareas la mitad del año y la regulan en cinco mil reales de utilidad". No século XIX tan só traballaban continuamente tres desas rodas.

Este noutrora espléndido lugar foi escenario de continuados pleitos: pola pesca do reo (concesión propiedade dos monxes de Cambre), realizábanse caneiros, extraíase area... As liortas entre o Concello de A Coruña e o Mosteiro de Cambre foron continuas. A cuestión que se plantexaba era a seguinte: a quen pertencía a xurisdicción das augas do río Mero no esteiro do Burgo-Temple? Os monxes consideraban que eles tiñan a potestade para explotar tanto os muíños como a pesca; pola contra, o Concello coruñés mantiña que ninguén debía detentar en exclusiva a xurisdicción ou dereitos de explotación nas zonas costeiras ata onde chegaba a auga do mar.

No século XIX a Acea de marea da Barcala seguía pertencendo ao Marqués de Cañizares, denominándose como "Hazeñas del Burgo", sitas no río de Cambre (río Mero), "que son las que se hallan a la parte del lugar de Barcala". Aínda arrivaban os barcos nas mareas vivas, tanto para extraer area como para transportar o gran e a fariña, sobre todo diante do lamentable estado das rutas terrestres pola zona: "...sin estorbo ni obstáculo que impida la navegación de los barcos de transporte que con las mareas van y vienen a los molinos del Sr. Marqués..."

Como dicía antes, a Acea da Barcala emprazáse (o pouco ou nada que queda dela) no esteiro do río Mero, case na mesma desembocadura. A infraestrutura exterior constaba dunha presa con varias comportas así coma o edificio do muíño ou acea con vivenda engadida.

Debuxo das Aceñas da Barcala segundo unha fotografía de principios do século XX. Versión de Ramón Boga

Para que entrase a auga na presa ao subir a marea, os seus muros levaban aberturas con comportas de entrada. Outras comportas de saída da auga acumulada na presa conducíana aos mecanismos de rotación do muíó, que funcionaba, a partir de aquí, de maneira semellante aos  muíños de río. Debido ao número de pezas de moer estamos diante, sen dúbida, da Acea de marea máis grande documentada en Galicia.